2 Podstawa programowa kształcenia ogólnego
dla szkół podstawowych
/fragment Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, załącznik 2/
Kształcenie ogólne w szkole podstawowej tworzy fundament wykształcenia
– szkoła łagodnie wprowadza uczniów w świat wiedzy, dbając o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Kształcenie to dzieli się na dwa etapy edukacyjne:
1) I etap edukacyjny, obejmujący klasy I–III szkoły podstawowej – edukacja wczesnoszkolna;
2) II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV–VI szkoły podstawowej.
Celem kształcenia ogólnego w szkole podstawowej jest:
1) przyswojenie przez uczniów podstawowego zasobu wiadomości na temat faktów,
zasad, teorii i praktyki, dotyczących przede wszystkim tematów i zjawisk bliskich
doświadczeniom uczniów;
2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości
podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;
3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie
we współczesnym świecie.
Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego w szkole podstawowej należą:
1) czytanie – rozumiane zarówno jako prosta czynność, jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo
w życiu społeczeństwa;
2) myślenie matematyczne – umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań matematycznych;
3) myślenie naukowe – umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;
4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie;
5) umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także dla wyszukiwania i korzystania z informacji;
6) umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji;
7) umiejętność pracy zespołowej.
Jednym z najważniejszych zadań szkoły podstawowej jest kształcenie umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela.
Ważnym zadaniem szkoły podstawowej jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji
z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych przedmiotów.
Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jaki w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni
odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.
Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru
i wykorzystania mediów.
Ważnym zadaniem szkoły podstawowej jest także edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.
W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak:uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości,
szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie
postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu,
a także postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie
kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.
Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa w szkole podstawowej, opisane są, zgodnie z ideą europejskich ram kwalifikacji, w języku efektów kształcenia1. Cele kształcenia sformułowane są w języku wymagań ogólnych, a treści nauczania oraz oczekiwane umiejętności uczniów sformułowane są w języku wymagań szczegółowych.
Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:
1) szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowaczy, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;
2) program wychowawczy szkoły obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym;
3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia
europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C111/01).
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 11
Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem
zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela.
Obok zadań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele wykonują również działania opiekuńcze odpowiednio do istniejących potrzeb.
Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane
wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb
i możliwości. Uczniom z niepełnosprawnościami, w tym uczniom z upośledzeniem
umysłowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje się ponadto do ich możliwości
psychofizycznych oraz tempa uczenia się.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych dzieli się
na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujący klasy I–III szkoły podstawowej
– edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie kształcenia zintegrowanego
oraz II etap edukacyjny, obejmujący klasy IV–VI szkoły podstawowej, podczas którego
realizowane są następujące przedmioty:
1) język polski;
2) język obcy nowożytny;
3) muzyka;
4) plastyka;
5) historia i społeczeństwo;
6) przyroda;
7) matematyka;
8) zajęcia komputerowe;
9) zajęcia techniczne;
10) wychowanie fizyczne;
11) wychowanie do życia w rodzinie2;
12) etyka;
13) język mniejszości narodowej lub etnicznej3;
14) język regionalny – język kaszubski)4 .
2 Sposób nauczania przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie określa rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących
wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości
rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie
programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz.
1037).
3 Przedmiot język mniejszości narodowej lub etnicznej oraz przedmiot język regionalny – język kaszubski jest
realizowany w szkołach (oddziałach) z nauczaniem języka mniejszości narodowych lub etnicznych oraz języka
regionalnego – języka kaszubskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia14 listopada
2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań
umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do
mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz.
1579).
4 jw.
12 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
I ETAP EDUKACYJNY: KLASY I–III
EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA
Edukacja wczesnoszkolna ma stopniowo i możliwie łagodnie przeprowadzić dziecko
z kształcenia zintegrowanego do nauczania przedmiotowego w klasach IV–VI szkoły
podstawowej. Edukacja wczesnoszkolna opisana jest poprzez:
1) zestaw celów kształcenia i wynikających z nich ogólnych zadań szkoły;
2) wykaz wiadomości i umiejętności ucznia kończącego klasę I i ucznia kończącego
klasę III szkoły podstawowej.
Powodem wyodrębnienia klasy I szkoły podstawowej jest podkreślenie ciągłości
procesu edukacji rozpoczętego w przedszkolu i kontynuowanego w szkole
podstawowej. Chodzi też o uwzględnienie możliwości rozwojowych ucznia klasy I,
a także o właściwe rozmieszczenie treści nauczania w ramach I etapu edukacyjnego.
Edukacja wczesnoszkolna jest procesem rozłożonym na 3 lata nauki szkolnej.
Oznacza to, że wiadomości i umiejętności zdobywane przez ucznia w klasie I będą
powtarzane, pogłębiane i rozszerzane w klasie II i III. Zakres wiadomości i umiejętności,
jakimi ma dysponować uczeń kończący klasę III szkoły podstawowej,
ustalono tak, by nauczyciel mógł je zrealizować z uczniami o przeciętnych możliwościach.
Jest to ważne założenie, gdyż wiadomości i umiejętności ukształtowane
w klasach I–III szkoły podstawowej stanowią bazę i punkt wyjścia do nauki w klasach
IV–VI szkoły podstawowej. W sprzyjających warunkach edukacyjnych można
kształcenie zorganizować tak, by uczniowie w ciągu I etapu edukacyjnego nauczyli
się znacznie więcej. Z drugiej strony, niektórym uczniom trzeba udzielić pomocy
psychologiczno-pedagogicznej, żeby mogli sprostać wymaganiom określonym
w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie
I etapu edukacyjnego.
Cele kształcenia – wymagania ogólne
Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym,
emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym i estetycznym. Ważne jest
również takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygotowane
do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko
odróżniało dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy
rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę.
Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych
dziecku do poznawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach
oraz do kontynuowania nauki w klasach IV–VI szkoły podstawowej.
Zadaniem szkoły jest:
1) realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywi
dualnym tempie rozwoju i możliwościach uczenia się;
2) respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących:
uczeń–szkoła–dom rodzinny;
3) rozwijanie predyspozycji i zdolności poznawczych dziecka;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 13
4) kształtowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijanie ciekawości
w poznawaniu otaczającego świata i w dążeniu do prawdy;
5) poszanowanie godności dziecka; zapewnienie dziecku przyjaznych, bezpiecznych
i zdrowych warunków do nauki i zabawy, działania indywidualnego i zespołowego,
rozwijania samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe
otoczenie, ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej, aktywności badawczej,
a także działalności twórczej;
6) wyposażenie dziecka w umiejętność czytania i pisania, w wiadomości i sprawności
matematyczne potrzebne w sytuacjach życiowych i szkolnych oraz przy rozwiązywaniu
problemów;
7) dbałość o to, aby dziecko mogło nabywać wiedzę i umiejętności potrzebne
do rozumienia świata, w tym zagwarantowanie mu dostępu do różnych źródeł
informacji i możliwości korzystania z nich;
8) sprzyjanie rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego
uczestnictwa w życiu społecznym.
I. Treści nauczania – klasa I szkoły podstawowej
1. Edukacja polonistyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego w zakresie
wypowiadania się. Dbałość o kulturę języka. Początkowa nauka czytania i pisania.
Kształtowanie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych.
Uczeń kończący klasę I:
1) w zakresie umiejętności społecznych warunkujących porozumiewanie się i kulturę
języka:
a) obdarza uwagą dzieci i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć,
co przekazują; komunikuje w jasny sposób swoje spostrzeżenia, potrzeby,
odczucia,
b) w kulturalny sposób zwraca się do rozmówcy, mówi na temat, zadaje pytania
i odpowiada na pytania innych osób, dostosowuje ton głosu do sytuacji, np. nie
mówi zbyt głośno,
c) uczestniczy w rozmowie na tematy związane z życiem rodzinnym i szkolnym,
także inspirowane literaturą;
2) w zakresie umiejętności czytania i pisania:
a) rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji; odczytuje uproszczone
rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy,
b) zna wszystkie litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krótkie teksty,
c) pisze proste, krótkie zdania: przepisuje, pisze z pamięci; dba o estetykę
i poprawność graficzną pisma (przestrzega zasad kaligrafii),
d) posługuje się ze zrozumieniem określeniami: wyraz, głoska, litera, sylaba,
zdanie,
e) interesuje się książką i czytaniem; słucha w skupieniu czytanych utworów
(np. baśni, opowiadań, wierszy), w miarę swoich możliwości czyta lektury
wskazane przez nauczyciela,
f) korzysta z pakietów edukacyjnych (np. zeszytów ćwiczeń i innych pomocy
dydaktycznych) pod kierunkiem nauczyciela;
14 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
3) w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:
a) uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania
bohatera literackiego lub wymyślonego,
b) rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej
scence,
c) odtwarza z pamięci teksty dla dzieci, np. wiersze, piosenki, fragmenty prozy.
2. Język obcy nowożytny. Wspomaganie dzieci w porozumiewaniu się z osobami,
które mówią innym językiem. Uczeń kończący klasę I:
1) rozumie proste polecenia i właściwie na nie reaguje;
2) nazywa obiekty w najbliższym otoczeniu;
3) recytuje wierszyki i rymowanki, śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego;
4) rozumie sens opowiedzianych historyjek, gdy są wspierane obrazkami, gestami,
przedmiotami.
3. Edukacja muzyczna. Wychowanie do odbioru i tworzenia muzyki: śpiewanie
i muzykowanie, słuchanie i rozumienie. Uczeń kończący klasę I:
1) powtarza prostą melodię; śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego, wykonuje
śpiewanki i rymowanki;
2) odtwarza proste rytmy głosem i na instrumentach perkusyjnych; wyraża nastrój
i charakter muzyki, pląsając i tańcząc (reaguje na zmianę tempa i dynamiki);
3) realizuje proste schematy rytmiczne (tataizacją, ruchem całego ciała);
4) wie, że muzykę można zapisać i odczytać;
5) świadomie i aktywnie słucha muzyki, potem wyraża swe doznania werbalnie
i niewerbalnie;
6) kulturalnie zachowuje się na koncercie oraz w trakcie śpiewania hymnu narodowego.
4. Edukacja plastyczna. Poznawanie architektury, malarstwa i rzeźby. Wyrażanie
własnych myśli i uczuć w różnorodnych formach plastycznych. Przygotowanie
do korzystania z medialnych środków przekazu. Uczeń kończący klasę I:
1) wypowiada się w wybranych technikach plastycznych na płaszczyźnie i w przestrzeni;
posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak: kształt, barwa, faktura;
2) ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią,
opowiadaniem, muzyką; korzysta z narzędzi multimedialnych;
3) wykonuje proste rekwizyty (np. lalkę, pacynkę) i wykorzystuje je w małych
formach teatralnych; tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej
regionu, w którym mieszka;
4) rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (także architekturę zieleni),
malarstwo, rzeźbę, grafikę; wypowiada się na ich temat.
5. Edukacja społeczna. Wychowanie do zgodnego współdziałania z rówieśnikami
i dorosłymi. Uczeń kończący klasę I:
1) potrafi odróżnić, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi;
wie, że warto być odważnym, mądrym i pomagać potrzebującym; wie, że nie należy
kłamać lub zatajać prawdy;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 15
2) współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych;
przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych,
grzecznie zwraca się do innych w szkole, w domu i na ulicy;
3) wie, co wynika z przynależności do rodziny, jakie są relacje między najbliższymi,
wywiązuje się z powinności wobec nich;
4) ma rozeznanie, że pieniądze otrzymuje się za pracę; dostosowuje swe oczekiwania
do realiów ekonomicznych rodziny;
5) zna zagrożenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposób należy się zwrócić
o pomoc;
6) wie, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy, a gdzie nie można i dlaczego;
7) potrafi wymienić status administracyjny swojej miejscowości (wieś, miasto); wie,
czym zajmuje się np. policjant, strażak, lekarz, weterynarz; wie, jak można się
do nich zwrócić o pomoc;
8) wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a Polska znajduje się w Europie;
zna symbole narodowe (flaga, godło, hymn narodowy), rozpoznaje flagę i hymn
Unii Europejskiej.
6. Edukacja przyrodnicza. Wychowanie do rozumienia i poszanowania przyrody
ożywionej i nieożywionej. Uczeń kończący klasę I:
1) w zakresie rozumienia i poszanowania świata roślin i zwierząt:
a) rozpoznaje rośliny i zwierzęta żyjące w takich środowiskach przyrodniczych,
jak: park, las, pole uprawne, sad i ogród (działka),
b) zna sposoby przystosowania się zwierząt do poszczególnych pór roku: odloty
i przyloty ptaków, zapadanie w sen zimowy,
c) wymienia warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwie
domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; prowadzi proste hodowle
i uprawy (w szczególności w kąciku przyrody),
d) wie, jaki pożytek przynoszą zwierzęta środowisku: niszczenie szkodników
przez ptaki, zapylanie kwiatów przez owady, spulchnianie gleby przez
dżdżownice,
e) zna zagrożenia dla środowiska przyrodniczego ze strony człowieka: wypalanie
łąk i ściernisk, zatruwanie powietrza i wód, pożary lasów, wyrzucanie
odpadów i spalanie śmieci itp.; chroni przyrodę: nie śmieci, szanuje rośliny,
zachowuje ciszę w parku i w lesie, pomaga zwierzętom przetrwać zimę
i upalne lato,
f) zna zagrożenia ze strony zwierząt (niebezpieczne i chore zwierzęta) i roślin
(np. trujące owoce, liście, grzyby) i wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia,
g) wie, że należy oszczędzać wodę; wie, jakie znaczenie ma woda w życiu człowieka,
roślin i zwierząt,
h) wie, że należy segregować śmieci; rozumie sens stosowania opakowań ekologicznych;
2) w zakresie rozumienia warunków atmosferycznych:
a) obserwuje pogodę i prowadzi obrazkowy kalendarz pogody,
b) wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji, i stosuje
się do podanych informacji o pogodzie, np. ubiera się odpowiednio do pogody,
16 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
c) nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór
roku, podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające
z pogody,
d) zna zagrożenia ze strony zjawisk przyrodniczych, takich jak: burza, huragan,
powódź, pożar, i wie, jak zachować się w sytuacji zagrożenia.
7. Edukacja matematyczna. Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz kształtowanie
wiadomości i umiejętności matematycznych dzieci. Uczeń kończący klasę I:
1) w zakresie czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki:
a) ustala równoliczność mimo obserwowanych zmian w układzie elementów
w porównywanych zbiorach,
b) układa obiekty (np. patyczki) w serie rosnące i malejące, numeruje je; wybiera
obiekt w takiej serii, określa następne i poprzednie,
c) klasyfikuje obiekty: tworzy kolekcje np. zwierzęta, zabawki, rzeczy do ubrania,
d) w sytuacjach trudnych i wymagających wysiłku intelektualnego zachowuje się
rozumnie, dąży do wykonania zadania,
e) wyprowadza kierunki od siebie i innych osób; określa położenie obiektów względem
obranego obiektu; orientuje się na kartce papieru, aby odnajdować informacje
(np. w lewym górnym rogu) i rysować strzałki we właściwym kierunku,
f) dostrzega symetrię (np. w rysunku motyla); zauważa, że jedna figura jest powiększeniem
lub pomniejszeniem drugiej; kontynuuje regularny wzór (np. szlaczek);
2) w zakresie liczenia i sprawności rachunkowych:
a) sprawnie liczy obiekty (dostrzega regularności dziesiątkowego systemu liczenia),
wymienia kolejne liczebniki od wybranej liczby, także wspak (zakres
do 20); zapisuje liczby cyframi (zakres do 10),
b) wyznacza sumy (dodaje) i różnice (odejmuje), manipulując obiektami lub
rachując na zbiorach zastępczych, np. na palcach; sprawnie dodaje i odejmuje
w zakresie do 10, poprawnie zapisuje te działania,
c) radzi sobie w sytuacjach życiowych, których pomyślne zakończenie wymaga
dodawania lub odejmowania,
d) zapisuje rozwiązanie zadania z treścią przedstawionego słownie w konkretnej
sytuacji, stosując zapis cyfrowy i znaki działań;
3) w zakresie pomiaru:
a) długości: mierzy długość, posługując się np. linijką; porównuje długości obiektów,
b) ciężaru: potrafi ważyć przedmioty; różnicuje przedmioty cięższe, lżejsze; wie,
że towar w sklepie jest pakowany według wagi,
c) płynów: odmierza płyny kubkiem i miarką litrową,
d) czasu: nazywa dni w tygodniu i miesiące w roku; orientuje się, do czego służy
kalendarz, i potrafi z niego korzystać; rozpoznaje czas na zegarze w takim
zakresie, który pozwala mu orientować się w ramach czasowych szkolnych
zajęć i domowych obowiązków;
4) w zakresie obliczeń pieniężnych:
a) zna będące w obiegu monety i banknot o wartości 10 zł; zna wartość nabywczą
monet i radzi sobie w sytuacji kupna i sprzedaży,
b) zna pojęcie długu i konieczność spłacenia go.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 17
8. Zajęcia komputerowe. Uczeń kończący klasę I:
1) posługuje się komputerem w podstawowym zakresie: uruchamia program, korzy
stając z myszy i klawiatury;
2) wie, jak trzeba korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia;
3) stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera.
9. Zajęcia techniczne. Wychowanie do techniki (poznawanie urządzeń, obsługiwanie
i szanowanie ich) i działalność konstrukcyjna dzieci. Uczeń kończący klasę I:
1) w zakresie wychowania technicznego:
a) wie, jak ludzie wykorzystywali dawniej i dziś siły przyrody (wiatr, wodę); majsterkuje
(np. latawce, wiatraczki, tratwy),
b) zna ogólne zasady działania urządzeń domowych (np. latarki, odkurzacza,
zegara), posługuje się nimi, nie psując ich,
c) buduje z różnorodnych przedmiotów dostępnych w otoczeniu, np. szałas,
namiot, wagę, tor przeszkód; w miarę możliwości konstruuje urządzenia techniczne
z gotowych zestawów do montażu np. dźwigi, samochody, samoloty,
statki, domy;
2) w zakresie dbałości o bezpieczeństwo własne i innych:
a) utrzymuje porządek wokół siebie (na swoim stoliku, w sali zabaw, szatni
i w ogrodzie), sprząta po sobie i pomaga innym w utrzymywaniu porządku,
b) zna zagrożenia wynikające z niewłaściwego używania narzędzi i urządzeń
technicznych,
c) wie, jak należy bezpiecznie poruszać się
na drogach (w tym na rowerze)
i korzystać ze środków komunikacji; wie, jak trzeba zachować się w sytuacji
wypadku, np. umie powiadomić dorosłych, zna telefony alarmowe.
10. Wychowanie fizyczne. Kształtowanie sprawności fizycznej dzieci i edukacja
zdrowotna. Uczeń kończący klasę I:
1) uczestniczy w zajęciach rozwijających sprawność fizyczną, zgodnie z regułami;
2) potrafi:
a) chwytać piłkę, rzucać nią do celu i na odległość, toczyć ją i kozłować,
b) pokonywać przeszkody naturalne i sztuczne,
c) wykonywać ćwiczenia równoważne;
3) dba o to, aby prawidłowo siedzieć w ławce, przy stole itp.;
4) wie, że choroby są zagrożeniem dla zdrowia i że można im zapobiegać poprzez:
szczepienia ochronne, właściwe odżywianie się, aktywność fizyczną, przestrzeganie
higieny; właściwie zachowuje się w sytuacji choroby;
5) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych
(np. środków czystości, środków ochrony roślin);
6) wie, że dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej sytuacji i pomaga im.
Podane umiejętności dotyczą dzieci o prawidłowym rozwoju fizycznym.
Umiejętności dzieci niepełnosprawnych ustala się stosownie do ich możliwości.
18 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
11. Etyka. Przybliżanie dzieciom ważnych wartości etycznych na podstawie
baśni, bajek i opowiadań, a także obserwacji życia codziennego. Uczeń kończący
klasę I:
1) przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (współpracuje
w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych (grzecznie
zwraca się do innych, ustępuje osobom starszym miejsca w autobusie, podaje
upuszczony przedmiot itp.);
2) wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień kosztem innych; nie
niszczy otoczenia;
3) zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest prawdomówność, stara się przeciwstawiać
kłamstwu i obmowie;
4) wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu
pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich;
5) niesie pomoc potrzebującym, także w sytuacjach codziennych;
6) wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy chwalić się bogac
twem ani nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych
warunkach.
II. Treści nauczania – wymagania szczegółowe na koniec klasy III szkoły podstawowej
1. Edukacja polonistyczna. Uczeń kończący klasę III:
1) korzysta z informacji:
a) uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji,
b) czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym
i wyciąga z nich wnioski,
c) wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę możliwości korzysta
ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym,
d) zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka
do kroniki; potrafi z nich korzystać;
2) analizuje i interpretuje teksty kultury:
a) przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt
z dziełami literackimi,
b) w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa czas i miejsce akcji,
wskazuje głównych bohaterów,
c) czyta teksty i recytuje wiersze, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji,
d) ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, czyta wybrane przez
siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat,
e) pod kierunkiem nauczyciela korzysta z podręczników i zeszytów ćwiczeń oraz
innych środków dydaktycznych;
3) tworzy wypowiedzi:
a) w formie ustnej i pisemnej: kilkuzdaniową wypowiedź, krótkie opowiadanie
i opis, list prywatny, życzenia, zaproszenie,
b) dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych,
c) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje
własne zdanie; poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych,
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 19
d) dba o kulturę wypowiadania się; poprawnie artykułuje głoski, akcentuje wyrazy,
stosuje pauzy i właściwą intonację w zdaniu oznajmującym, pytającym
i rozkazującym; stosuje formuły grzecznościowe,
e) dostrzega różnicę pomiędzy literą i głoską; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela
wyrazy w zdaniu, zdania w tekście,
f) pisze czytelnie i estetycznie (przestrzega zasad kaligrafii), dba o poprawność
gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną,
g) przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu; w miarę swoich możliwości
samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe.
2. Język obcy nowożytny. Uczeń kończący klasę III:
1) wie, że ludzie posługują się różnymi językami i aby się z nimi porozumieć, trzeba
nauczyć się ich języka (motywacja do nauki języka obcego);
2) reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela;
3) rozumie wypowiedzi ze słuchu:
a) rozróżnia znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu,
b) rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się nimi posługiwać,
c) rozumie ogólny sens krótkich opowiadań i baśni przedstawianych także
za pomocą obrazów, gestów,
d) rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach
audio i video);
4) czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania;
5) zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotów, recytuje
wiersze, rymowanki i śpiewa piosenki, nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je,
bierze udział w miniprzedstawieniach teatralnych;
6) przepisuje wyrazy i zdania;
7) w nauce języka obcego nowożytnego potrafi korzystać ze słowników obrazko
wych, książeczek, środków multimedialnych;
8) współpracuje z rówieśnikami w trakcie nauki.
3. Edukacja muzyczna. Uczeń kończący klasę III:
1) w zakresie odbioru muzyki:
a) zna i stosuje następujące rodzaje aktywności muzycznej:
– śpiewa w zespole piosenki ze słuchu (nie mniej niż 10 utworów w roku szkolnym);
śpiewa z pamięci hymn narodowy,
– gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne) oraz
melodycznych (proste melodie i akompaniamenty),
– realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste rytmy i wzory
rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa,
metrum i dynamiki (maszeruje, biega, podskakuje),
– tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego, prostego
tańca ludowego,
b) rozróżnia podstawowe elementy muzyki (melodia, rytm, wysokość dźwięku,
akompaniament, tempo, dynamika) i znaki notacji muzycznej (wyraża ruchowo
czas trwania wartości rytmicznych, nut i pauz),
20 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
c) aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy: rozróżnia i wyraża środkami pozamuzycznymi
charakter emocjonalny muzyki, rozpoznaje utwory wykonane:
solo i zespołowo, na chór i orkiestrę; orientuje się w rodzajach głosów ludzkich
(sopran, bas) oraz w instrumentach muzycznych (fortepian, gitara, skrzypce,
trąbka, flet, perkusja); rozpoznaje podstawowe formy muzyczne – AB, ABA
(wskazuje ruchem lub gestem ich kolejne części);
2) w zakresie tworzenia muzyki:
a) tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów oraz improwizacje
ruchowe do muzyki,
b) improwizuje głosem i na instrumentach według ustalonych zasad,
c) wykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich rodzajem i funkcją.
4. Edukacja plastyczna. Uczeń kończący klasę III:
1) w zakresie percepcji sztuki:
a) określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami
sztuki, zabytkami i z tradycją w środowisku rodzinnym, szkolnym i lokalnym;
uczestniczy w życiu kulturalnym tych środowisk, wie o istnieniu placówek kultury
działających na ich rzecz,
b) korzysta z przekazów medialnych; stosuje ich wytwory w swojej działalności
twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora);
2) w zakresie ekspresji przez sztukę:
a) podejmuje działalność twórczą, posługując się takimi środkami wyrazu plastycznego
jak: kształt, barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni
(stosując określone materiały, narzędzia i techniki plastyczne),
b) realizuje proste projekty w zakresie form użytkowych, w tym służące kształtowaniu
własnego wizerunku i otoczenia oraz upowszechnianiu kultury
w środowisku szkolnym (stosując określone narzędzia i wytwory przekazów
medialnych);
3) w zakresie recepcji sztuki:
a) rozróżnia takie dziedziny działalności twórczej człowieka jak: architektura,
sztuki plastyczne oraz inne określone dyscypliny sztuki (fotografika, film)
i przekazy medialne (telewizja, Internet), a także rzemiosło artystyczne i sztukę
ludową,
b) rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego
i europejskiego dziedzictwa kultury; opisuje ich cechy charakterystyczne
(posługując się elementarnymi terminami właściwymi dla tych dziedzin
działalności twórczej).
5. Edukacja społeczna. Uczeń kończący klasę III:
1) odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym; nie krzywdzi
słabszych i pomaga potrzebującym;
2) identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami; podejmuje obowiązki domowe
i rzetelnie je wypełnia; rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie,
że trzeba do niej dostosować swe oczekiwania;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 21
3) wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników (formy
grzecznościowe); rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami
w miejscu zamieszkania; jest chętny do pomocy, respektuje prawo innych
do pracy i wypoczynku;
4) jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji kulturowej itp.; wie, że
wszyscy ludzie mają równe prawa;
5) zna prawa ucznia i jego obowiązki (w tym zasady bycia dobrym kolegą), respektuje
je; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach;
6) zna najbliższą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje; wie, w jakim regionie
mieszka; uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez lokalną społeczność;
7) zna symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy) i najważniejsze wydarzenia
historyczne; orientuje się w tym, że są ludzie szczególnie zasłużeni dla
miejscowości, w której mieszka, dla Polski i świata;
8) wie, jak ważna jest praca w życiu człowieka; wie, jaki zawód wykonują jego najbliżsi
i znajomi; wie, czym zajmuje się np. kolejarz, aptekarz, policjant, weterynarz;
9) zna zagrożenia ze strony ludzi; potrafi powiadomić dorosłych o wypadku, zagrożeniu,
niebezpieczeństwie; zna numery telefonów: pogotowia ratunkowego, straży
pożarnej, policji oraz ogólnopolski numer alarmowy 112.
6. Edukacja przyrodnicza. Uczeń kończący klasę III:
1) obserwuje i prowadzi proste doświadczenia przyrodnicze, analizuje je i wiąże
przyczynę ze skutkiem;
2) opisuje życie w wybranych ekosystemach: w lesie, ogrodzie, parku, na łące
i w zbiornikach wodnych;
3) nazywa charakterystyczne elementy typowych krajobrazów Polski: nadmorskiego,
nizinnego, górskiego;
4) wymienia zwierzęta i rośliny typowe dla wybranych regionów Polski; rozpoznaje
i nazywa niektóre zwierzęta egzotyczne;
5) wyjaśnia zależność zjawisk przyrody od pór roku;
6) podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim środowisku; wie, jakie
zniszczenia w przyrodzie powoduje człowiek (wypalanie łąk, zaśmiecanie lasów,
nadmierny hałas, kłusownictwo);
7) zna wpływ przyrody nieożywionej na życie ludzi, zwierząt i roślin:
a) wpływ światła słonecznego na cykliczność życia na Ziemi,
b) znaczenie powietrza i wody dla życia,
c) znaczenie wybranych skał i minerałów dla człowieka (np. węgla i gliny);
8) nazywa części ciała i organy wewnętrzne zwierząt i ludzi (np. serce, płuca, żołądek);
9) zna podstawowe zasady racjonalnego odżywiania się; rozumie konieczność kontrolowania
stanu zdrowia i stosuje się do zaleceń stomatologa i lekarza;
10) dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości);
orientuje się w zagrożeniach ze strony roślin i zwierząt, a także w zagrożeniach
typu burza, huragan, śnieżyca, lawina, powódź itp.; wie, jak trzeba zachować się
w takich sytuacjach.
22 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
7. Edukacja matematyczna. Uczeń kończący klasę III:
1) liczy (w przód i w tył) od danej liczby po 1, dziesiątkami od danej liczby w zakresie
100 i setkami od danej liczby w zakresie 1000;
2) zapisuje cyframi i odczytuje liczby w zakresie 1000;
3) porównuje dowolne dwie liczby w zakresie 1000 (słownie i z użyciem znaków
<, >, =);
4) dodaje i odejmuje liczby w zakresie 100 (bez algorytmów działań pisemnych);
sprawdza wyniki odejmowania za pomocą dodawania;
5) podaje z pamięci iloczyny w zakresie tabliczki mnożenia; sprawdza wyniki dzielenia
za pomocą mnożenia;
6) rozwiązuje łatwe równania jednodziałaniowe z niewiadomą w postaci okienka
(bez przenoszenia na drugą stronę);
7) rozwiązuje zadania tekstowe wymagające wykonania jednego działania (w tym
zadania na porównywanie różnicowe, ale bez porównywania ilorazowego);
8) wykonuje łatwe obliczenia pieniężne (cena, ilość, wartość) i radzi sobie w sytuacjach
codziennych wymagających takich umiejętności;
9) mierzy i zapisuje wynik pomiaru długości, szerokości i wysokości przedmiotów
oraz odległości; posługuje się jednostkami: milimetr, centymetr, metr; wykonuje
łatwe obliczenia dotyczące tych miar (bez zamiany jednostek i wyrażeń dwumianowanych
w obliczeniach formalnych); używa pojęcia kilometr w sytuacjach
życiowych, np. jechaliśmy autobusem 27 kilometrów (bez zamiany na metry);
10) waży przedmioty, używając określeń: kilogram, pół kilograma, dekagram, gram;
wykonuje łatwe obliczenia, używając tych miar (bez zamiany jednostek i bez
wyrażeń dwumianowanych w obliczeniach formalnych);
11) odmierza płyny różnymi miarkami; używa określeń: litr, pół litra, ćwierć litra;
12) odczytuje temperaturę (bez konieczności posługiwania się liczbami ujemnymi,
np. 5 stopni mrozu, 3 stopnie poniżej zera);
13) odczytuje i zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do XII;
14) podaje i zapisuje daty; zna kolejność dni tygodnia i miesięcy; porządkuje chronologicznie
daty; wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach życiowych;
15) odczytuje wskazania zegarów: w systemach: 12-i 24-godzinnym, wyświetlających
cyfry i ze wskazówkami; posługuje się pojęciami: godzina, pół godziny,
kwadrans, minuta; wykonuje proste obliczenia zegarowe (pełne godziny);
16) rozpoznaje i nazywa koła, kwadraty, prostokąty i trójkąty (również nietypowe,
położone w różny sposób oraz w sytuacji, gdy figury zachodzą na siebie); rysuje
odcinki o podanej długości; oblicza obwody trójkątów, kwadratów i prostokątów
(w centymetrach);
17) rysuje drugą połowę figury symetrycznej; rysuje figury w powiększeniu i pomniejszeniu;
kontynuuje regularność w prostych motywach (np. szlaczki, rozety).
8. Zajęcia komputerowe. Uczeń kończący klasę III:
1) umie obsługiwać komputer:
a) posługuje się myszą i klawiaturą,
b) poprawnie nazywa główne elementy zestawu komputerowego;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 23
2) posługuje się wybranymi programami i grami edukacyjnymi, rozwijając swoje
zainteresowania; korzysta z opcji w programach;
3) wyszukuje i korzysta z informacji:
a) przegląda wybrane przez nauczyciela strony internetowe (np. stronę swojej
szkoły),
b) dostrzega elementy aktywne na stronie internetowej, nawiguje po stronach
w określonym zakresie,
c) odtwarza animacje i prezentacje multimedialne;
4) tworzy teksty i rysunki:
a) wpisuje za pomocą klawiatury litery, cyfry i inne znaki, wyrazy i zdania,
b) wykonuje rysunki za pomocą wybranego edytora grafiki, np. z gotowych figur;
5) zna zagrożenia wynikające z korzystania z komputera, Internetu i multimediów:
a) wie, że praca przy komputerze męczy wzrok, nadweręża kręgosłup, ogranicza
kontakty społeczne,
b) ma świadomość niebezpieczeństw wynikających z anonimowości kontaktów
i podawania swojego adresu,
c) stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera, Internetu
i multimediów.
9. Zajęcia techniczne. Uczeń kończący klasę III:
1) zna środowisko techniczne na tyle, że:
a) orientuje się w sposobach wytwarzania przedmiotów codziennego użytku („jak
to zrobiono?”): meble, domy, samochody, sprzęt gospodarstwa domowego,
b) rozpoznaje rodzaje maszyn i urządzeń: transportowych (samochody, statki,
samoloty), wytwórczych (narzędzia, przyrządy), informatycznych (komputer,
laptop, telefon komórkowy); orientuje się w rodzajach budowli (budynki
mieszkalne, biurowe, przemysłowe, mosty, tunele, wieże) i urządzeń elektrycznych
(latarka, prądnica rowerowa),
c) określa wartość urządzeń technicznych z punktu widzenia cech użytkowych
(łatwa lub trudna obsługa), ekonomicznych (tanie lub drogie w zakupie i użytkowaniu),
estetycznych (np. ładne lub brzydkie);
2) realizuje „drogę” powstawania przedmiotów od pomysłu do wytworu:
a) przedstawia pomysły rozwiązań technicznych: planuje kolejne czynności,
dobiera odpowiednie materiały (papier, drewno, metal, tworzywo sztuczne,
materiały włókiennicze) oraz narzędzia,
b) rozumie potrzebę organizowania działania technicznego: pracy indywidualnej
i zespołowej,
c) posiada umiejętności:
– odmierzania potrzebnej ilości materiału,
– cięcia papieru, tektury itp.,
– montażu modeli papierowych i z tworzyw sztucznych, korzystając z prostych
instrukcji i schematów rysunkowych, np. buduje latawce, makiety domów,
mostów, modele samochodów, samolotów i statków,
– w miarę możliwości, montażu obwodów elektrycznych, szeregowych i równoległych
z wykorzystaniem gotowych zestawów;
24 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
3) dba o bezpieczeństwo własne i innych:
a) utrzymuje ład i porządek w miejscu pracy,
b) właściwie używa narzędzi i urządzeń technicznych,
c) wie, jak należy bezpiecznie poruszać się po drogach (w tym na rowerze) i korzy
stać ze środków komunikacji; wie, jak trzeba zachować się w sytuacji wypadku.
10. Wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna. Uczeń kończący klasę III:
1) w zakresie sprawności fizycznej:
a) realizuje marszobieg trwający co najmniej 15 minut,
b) umie wykonać próbę siły mięśni brzucha oraz próbę gibkości dolnego odcinka
kręgosłupa;
2) w zakresie treningu zdrowotnego:
a) przyjmuje pozycje wyjściowe i ustawienia do ćwiczeń oraz wykonuje przewrót
w przód,
b) skacze przez skakankę, wykonuje przeskoki jednonóż i obunóż nad niskimi
przeszkodami,
c) wykonuje ćwiczenia równoważne bez przyboru, z przyborem i na przyrządzie;
3) w zakresie sportów całego życia i wypoczynku:
a) posługuje się piłką: rzuca, chwyta, kozłuje, odbija i prowadzi ją,
b) jeździ np. na rowerze, wrotkach; przestrzega zasad poruszania się po drogach,
c) bierze udział w zabawach, minigrach i grach terenowych, zawodach sporto
wych, respektując reguły i podporządkowując się decyzjom sędziego,
d) wie, jak należy zachować się w sytuacjach zwycięstwa i radzi sobie z porażkami
w miarę swoich możliwości;
4) w zakresie bezpieczeństwa i edukacji zdrowotnej:
a) dba o higienę osobistą i czystość odzieży,
b) wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma właściwe odżywianie się oraz aktywność
fizyczna,
c) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicz
nych niezgodnie z przeznaczeniem,
d) dba o prawidłową postawę, np. siedząc w ławce, przy stole,
e) przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie zajęć ruchowych;
posługuje się przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem,
f) potrafi wybrać bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych; wie, do kogo
zwrócić się o pomoc w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia.
11. Etyka. Uczeń kończący klasę III:
1) rozumie, że ludzie mają równe prawa, niezależnie od tego, gdzie się urodzili, jak
wyglądają, jaką religię wyznają, jaki mają status materialny; okazuje szacunek
osobom starszym;
2) zastanawia się nad tym, na co ma wpływ, na czym mu zależy, do czego może
dążyć, nie krzywdząc innych; stara się nieść pomoc potrzebującym;
3) wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest odwaga przeciwstawiania
się kłamstwu i obmowie; potrafi z tej perspektywy oceniać zachowania bohaterów
baśni, opowiadań, legend, komiksów;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 25
4) wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się tego przestrzegać; wie, że
należy naprawić wyrządzoną szkodę; dostrzega, kiedy postaci z baśni, opowiadań,
legend, komiksów nie przestrzegają reguły „nie kradnij”;
5) starannie dobiera przyjaciół i pielęgnuje przyjaźnie w miarę swoich możliwości;
6) wie, że jest częścią przyrody, chroni ją i szanuje; nie niszczy swojego otoczenia.
12. Język mniejszości narodowej lub etnicznej. Uczeń kończący klasę III:
1) odbiera wypowiedzi:
a) uważnie słucha przekazywanych informacji i korzysta z nich,
b) czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz informacyjne dostępne na I eta
pie edukacyjnym,
c) wyciąga wnioski z przesłanek zawartych w tekście,
d) wyszukuje w tekście potrzebne informacje, stara się korzystać ze słowników
i encyklopedii,
e) stosuje i zna rolę form użytkowych (np. życzenia, zaproszenie, zawiadomienie,
list, notatka do kroniki) i grzecznościowych w kontaktach międzyludzkich;
2) tworzy wypowiedzi:
a) wypowiada się w różnych formach języka mówionego i pisanego (kilkuzdaniowa
wypowiedź, krótkie opowiadanie i opis, list, życzenia, zaproszenie),
b) przejawia wrażliwość estetyczną w wypowiedziach inspirowanych twórczością
dla dzieci; tworzy, przekształca i rozwija swoje wypowiedzi,
c) dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych,
d) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje
własne zdanie,
e) zna alfabet: rozróżnia litery, głoski i znaki fonetyczne; dzieli wyrazy na sylaby;
oddziela wyrazy w zdaniu, oddziela zdania w tekście i poprawnie je zapisuje
(zgodnie z elementarnymi zasadami ortografii i interpunkcji),
f) pisze czytelnie i estetycznie,
g) przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu; w miarę swoich możliwości
samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe,
h) rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z tekstami literackimi i innymi
tekstami kultury;
3) analizuje i interpretuje teksty kultury:
a) w tekście literackim wybiera określone fragmenty, określa czas i miejsce akcji,
wskazuje głównych bohaterów,
b) czyta i recytuje, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji,
c) wykorzystuje teksty literackie do tworzenia wypowiedzi kreatywnych,
d) czyta wskazane teksty literackie i wypowiada się na ich temat,
e) jest przygotowany do w miarę samodzielnego korzystania z podręczników
i zeszytów ćwiczeń oraz innych środków dydaktycznych.
13. Język regionalny – język kaszubski. Uczeń kończący klasę III:
1) poznaje elementy przyrody, kultury materialnej i duchowej Kaszub (podczas
zajęć i podczas wycieczek):
a) buduje swoją świadomość językową w zakresie języka kaszubskiego,
26 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
b) wie, że ludzie posługują się różnymi językami,
c) wie, że Kaszuby to region o bogatej historii, charakterystycznej przyrodzie,
ciekawym ukształtowaniu geograficznym;
2) odbiera wypowiedzi w języku kaszubskim i wykorzystuje pod kierunkiem nauczyciela
informacje w nich zawarte; rozumie proste i krótkie wypowiedzi ustne
o tematyce związanej z życiem codziennym:
a) obdarza uwagą rówieśników i dorosłych, słucha ich wypowiedzi i chce zrozumieć,
co przekazują,
b) rozumie sens pisania oraz czytania i orientuje się w oznaczeniach: uproszczone
rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy, strzałki,
c) interesuje się książką i czytaniem; słucha w skupieniu czytanych utworów
(baśni, opowiadań, wierszy, krótkich historyjek),
d) rozumie proste polecenia w języku kaszubskim i właściwie na nie reaguje,
e) rozumie sens opowiedzianych w języku kaszubskim historyjek, gdy są wspie
rane obrazkami, gestami, przedmiotami,
f) uważnie słucha przekazywanych informacji i korzysta z nich,
g) rozumie wypowiedzi ze słuchu: rozróżnia dźwięki w wyrazach o podobnym
brzmieniu; rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień; rozumie ogólny sens
krótkich oraz łatwych opowiadań i baśni kaszubskich przedstawionych
za pomocą obrazów, gestów i przedmiotów; rozumie sens prostych dialogów
w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach audio i video);
3) powtarza słowa i proste wypowiedzi w języku kaszubskim; posługuje się podstawowym
zasobem środków językowych:
a) mówi tak, aby inni rozumieli to, co chce powiedzieć,
b) posiada umiejętność pisania i czytania w zakresie wszystkich liter alfabetu
kaszubskiego,
c) czyta proste, krótkie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym,
d) pisze proste, krótkie zdania, ze szczególnym uwzględnieniem estetyki
i poprawności graficznej pisma,
e) zna podstawowe pojęcia z zakresu wiedzy o języku, jak: alfabet, litera, głoska,
sylaba, wyraz, zdanie: rozróżnia litery i głoski; dzieli wyrazy na sylaby;
oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście i poprawnie je zapisuje (zgodnie
z elementarnymi zasadami ortografii i interpunkcji),
f) nazywa obiekty w najbliższym otoczeniu,
g) czyta ze zrozumieniem proste teksty literackie przeznaczone dla dzieci
na I etapie edukacyjnym,
h) przepisuje teksty, pisze z pamięci,
i) rozszerza zasób słownictwa;
4) ilustruje usłyszany tekst:
a) uczestniczy w dramie, ilustruje zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego
– mimiką, gestem, ruchem,
b) rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej
scence,
c) tworzy ilustracje do przeczytanego tekstu;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 27
5) wygłasza z pamięci krótkie teksty w języku kaszubskim:
a) recytuje wierszyki i rymowanki, śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego,
b) czyta i recytuje teksty kaszubskie, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji.
Zalecane warunki i sposób realizacji
1. Dla zapewnienia ciągłości wychowania i kształcenia, nauczyciele uczący w klasie
I szkoły podstawowej powinni znać podstawę programową wychowania przedszkolnego.
2. Należy zadbać o adaptację dzieci do warunków szkolnych, w tym o ich poczucie
bezpieczeństwa. Czas trwania okresu adaptacyjnego określa nauczyciel, biorąc
pod uwagę potrzeby dzieci.
3. Sale lekcyjne powinny składać się
z dwóch części: edukacyjnej (wyposażonej
w tablicę, stoliki itp.) i rekreacyjnej (odpowiednio do tego przystosowanej).
Zalecane jest wyposażenie sal w pomoce dydaktyczne i przedmioty potrzebne
do zajęć (np. liczmany), sprzęt audiowizualny, komputery z dostępem
do Internetu, gry i zabawki dydaktyczne, kąciki tematyczne (np. przyrody),
biblioteczkę itp. Uczeń powinien mieć możliwość pozostawienia w szkole części
swoich podręczników i przyborów szkolnych.
4. Wskazane jest, aby edukacja w klasach I–III szkoły podstawowej odbywała się
w zespołach rówieśniczych liczących nie więcej niż 26 osób.
5. Edukacja w klasach I–III szkoły podstawowej realizowana jest w formie kształcenia
zintegrowanego. Ze względu na prawidłowości rozwoju umysłowego dzieci,
treści nauczania powinny narastać i rozszerzać się w układzie spiralnym, tzn.,
że w każdym następnym roku edukacji wiadomości i umiejętności nabyte przez
ucznia mają być powtarzane i pogłębiane, a potem rozszerzane.
6. W klasach I–III szkoły podstawowej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi.
Prowadzenie zajęć z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania
fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego można powierzyć
nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje. Zajęcia z zakresu edukacji
zdrowotnej mogą być realizowane z udziałem specjalisty z zakresu zdrowia
publicznego lub dietetyki, pielęgniarki lub higienistki szkolnej.
7. Edukacja polonistyczna.
W początkowym okresie nauki kontynuowany jest
rozpoczęty w przedszkolu proces kształtowania dojrzałości dzieci do nauki czytania
i pisania. Umiejętności te kształtuje się według wybranej metody, dbając
o łączenie czytania z pisaniem. W klasie I szkoły podstawowej około połowy czasu
przeznaczonego na edukację polonistyczną uczniowie mogą zajmować się rysowaniem
i pisaniem, siedząc przy stolikach. Trzeba też pamiętać o tym, że klasa I jest
pierwszym etapem nauki czytania i pisania, a umiejętności te są intensywnie
kształtowane w klasie II i III tak, aby uczniowie kończący klasę III wykazali się
umiejętnościami określonymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla
szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego.
8. Ważnym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie
u dzieci zamiłowania
do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania i rozmawianie o przeczytanych
utworach oraz korzystanie z bibliotek (np. biblioteki szkolnej). Dobór
utworów ma uwzględnić następujące gatunki literatury dziecięcej: baśnie, bajki,
28 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”
legendy, opowiadania, wiersze, komiksy – przy wyborze należy kierować się realnymi
umiejętnościami czytelniczymi dzieci, a także potrzebami wychowawczymi
i edukacyjnymi. Dzieci powinny uczyć się na pamięć wierszy, fragmentów prozy,
tekstów piosenek itp.
9. Edukacja matematyczna. W pierwszych miesiącach nauki w centrum uwagi jest
wspomaganie rozwoju czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki.
Dominującą formą zajęć są w tym czasie zabawy, gry i sytuacje zadaniowe,
w których dzieci manipulują specjalnie dobranymi przedmiotami, np. liczmanami.
Następnie dba się o budowanie w umysłach dzieci pojęć liczbowych i sprawności
rachunkowych na sposób szkolny. Dzieci mogą korzystać z zeszytów ćwiczeń
najwyżej przez jedną czwartą czasu przeznaczonego na edukację matematyczną.
Przy układaniu i rozwiązywaniu zadań trzeba zadbać o wstępną matematyzację:
dzieci rozwiązują zadania matematyczne, manipulując przedmiotami lub obiektami
zastępczymi, potem zapisują rozwiązanie.
10. Wiedza
przyrodnicza nie może być kształtowana wyłącznie na podstawie
pakietów edukacyjnych, informacji z Internetu oraz z innych tego typu źródeł.
Edukacja przyrodnicza powinna być realizowana także w naturalnym środowisku
poza szkołą. W sali lekcyjnej powinny być kąciki przyrody. Jeżeli w szkole
nie ma warunków do prowadzenia hodowli roślin i zwierząt, trzeba organizować
dzieciom zajęcia w ogrodzie botanicznym, w gospodarstwie rolnym itp.
11. Zajęcia komputerowe należy rozumieć dosłownie jako zajęcia z komputerami,
prowadzone w korelacji z pozostałymi obszarami edukacji. Należy zadbać o to,
aby w sali lekcyjnej było kilka kompletnych zestawów komputerowych z oprogramowaniem
odpowiednim do wieku, możliwości i potrzeb uczniów. Komputery
w klasach I–III szkoły podstawowej są wykorzystywane jako urządzenia, które
wzbogacają proces nauczania i uczenia się o teksty, rysunki i animacje tworzone
przez uczniów, kształtują ich aktywność (gry i zabawy), utrwalają umiejętności
(programy edukacyjne na płytach i w sieci), rozwijają zainteresowania itp.
Uczniom klas I–III należy umożliwić korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej.
Zaleca się, aby podczas zajęć uczeń miał do swojej dyspozycji osobny
komputer z dostępem do Internetu.
12. Język obcy nowożytny. Zalecane jest organizowanie dzieciom również pozalekcyjnych
form nauki języka obcego nowożytnego, np. zajęć w szkolnym klubie,
spotkań czytelniczych w bibliotece, seansów filmowych w świetlicy szkolnej itp.
13. Edukacja muzyczna. Oprócz zajęć typowo muzycznych zaleca się włączanie
muzyki do codziennych zajęć szkolnych jako tła tematu przy organizacji aktywności
ruchowej, w celu wyciszenia itp.
14. Wychowanie fizyczne.
Zaleca się, aby zajęcia z dziećmi prowadzone były
na boisku, w sali gimnastycznej itp. Czas realizacji tego obszaru kształcenia ma
być przeznaczony na rozwijanie sprawności fizycznej uczniów.
15. Etyka. Ze względu na specyfikę dziecięcego rozumowania, w trakcie zajęć z etyki
zaleca się analizę zachowania postaci literackich (z baśni, bajek, opowiadań
itp.), filmowych i telewizyjnych. Uniknie się wówczas kłopotów wychowawczych
wynikających z nadmiernej, nieuzasadnionej i pochopnej nieraz krytyki wydarzeń
z udziałem rówieśników.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych 29
16. Doceniając rolę edukacji zdrowotnej, treści z tego zakresu umieszczono w wielu
obszarach kształcenia, np. w obszarze wychowania fizycznego, edukacji przyrodniczej
i edukacji społecznej. Ze względu na dobro uczniów, należy zadbać, aby
rozumieli oni konieczność oraz mieli nawyk dbania o zdrowie swoje i innych.
Powinni także wiedzieć, do kogo zwrócić się w razie konieczności udzielania
pierwszej pomocy.
17. Każde dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać.
W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba
stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych,
wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych.
18. Odpowiednio do istniejących potrzeb szkoła organizuje:
1) zajęcia opiekuńcze zapewniające dzieciom interesujące spędzanie czasu, przyjazną
atmosferę i bezpieczeństwo;
2) zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych oraz uczniów mających
trudności w nauce.
30 Program nauczania dla I etapu – edukacji wczesnoszkolnej „Szkoła na miarę”